Zagadnienie pomocy publicznej ma swoje źródło w prawie wspólnotowym.

Z dniem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej udzielanie podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą pomocy w różnej formie podlega regułom obowiązującym w prawodawstwie Wspólnot Europejskich.

Ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych przewidziane w ustawie Ordynacja podatkowa dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą mogą stanowić pomoc publiczną.

Niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z ulgą w spłacie zobowiązań podatkowych, dotacją, pożyczką, poręczeniem czy wsparciem w innej formie, będziemy mieli do czynienia z pomocą publiczną o ile dane wsparcie wypełnia przesłanki, o których mowa wart. 107 i art. 108 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Zasady postępowania w sprawach dotyczących udzielania pomocy publicznej określone zostały w ustawie z dnia 30 kwietnia 2004r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej. Ustawa ta określa warunki i zasady udzielania pomocy ze środków publicznych, nakłada określone obowiązki na poszczególne podmioty uczestniczące w procesie udzielania pomocy oraz określa konsekwencje związane z otrzymaniem pomocy. Ustawa ta nie stanowi podstawy prawnej udzielenia pomocy publicznej.

W zakresie ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, polski ustawodawca przewiduje ulgi, o których mowa w art. 67a § 1 ustawy Ordynacja podatkowa, podmiotem udzielającym pomocy jest organ podatkowy (naczelnik urzędu skarbowego lub dyrektor izby administracji skarbowej).

Stosownie do art. 67a § 1 ww. ustawy organ podatkowy, na wniosek podatnika, z zastrzeżeniem art. 67b, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym może:

1. odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty,
2. odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek,
3. umorzyć w całości lub części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.

Art. 67b § 1 ustawy Ordynacja podatkowa stanowi, iż organ podatkowy na wniosek podatnika prowadzącego działalność gospodarczą może udzielać ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, określonych w art. 67a:

1. które nie stanowią pomocy publicznej,
2. które stanowią pomoc de minimis - w zakresie i na zasadach określonych w bezpośrednio obowiązujących aktach prawa wspólnotowego dotyczących pomocy w ramach zasady de minimis,
3. które stanowią pomoc publiczną:
   1. udzielaną w celu naprawienia szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe lub inne nadzwyczajne zdarzenia,
   2. udzielaną w celu zapobieżenia lub likwidacji poważnych zakłóceń w gospodarce o charakterze ponadsektorowym,
   3. udzielaną w celu wsparcia krajowych przedsiębiorców działających w ramach przedsięwzięcia gospodarczego podejmowanego w interesie europejskim,
   4. udzielaną w celu promowania i wspierania kultury, dziedzictwa narodowego, nauki i oświaty,
   5. będącą rekompensatą za realizację usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym powierzonych na podstawie odrębnych przepisów,
   6. na szkolenia,
   7. na zatrudnienie,
   8. na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw,
   9. na restrukturyzację,
   10. na ochronę środowiska,
   11. na prace badawczo-rozwojowe,
   12. regionalną,
   13. udzielaną na inne przeznaczenia określone na podstawie § 6 przez Radę Ministrów.

W postępowaniach podatkowych z zakresu ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, na wstępie rozważań w sprawie organ prowadzący postępowanie ma obowiązek ustalić czy strona (podmiot ubiegający się o udzielenie ulgi) jest przedsiębiorcą.

Regulacje wspólnotowe mają szeroki zakres pojęciowy odnośnie działalności gospodarczej i zaliczają do niej każdą działalność polegającą na oferowaniu towarów i usług na rynku - stąd wskazanie w art. 67b ustawy Ordynacja podatkowa, że przepis ten dotyczy podatników prowadzących działalność gospodarczą, co oznacza, iż obejmuje on również np. podatników prowadzących działalność w sektorze rolnictwa, fundacje, stowarzyszenia itp.

Przedsiębiorca to każdy podmiot zaangażowany w działalność gospodarczą, niezależnie od jego formy prawnej i źródeł jego finansowania. Natomiast działalnością gospodarczą według unijnego prawa konkurencji, będzie szeroko rozumiane oferowanie na rynku towarów bądź świadczenie na nim usług. W rozumieniu unijnego prawa konkurencji działalność może mieć charakter gospodarczy, także w przypadku gdy nie ma charakteru zarobkowego, czy też nie jest prowadzona w sposób zorganizowany lub ciągły.

W przypadku, gdy organ podatkowy zweryfikuje pozytywnie przesłankę odnoszącą się do prowadzenia działalności gospodarczej, winien ustalić czy ulga, o której zastosowanie strona wniosła, stanowi pomoc publiczną.

W świetle przepisów wspólnotowych dotyczących przyznawania przez państwo pomocy podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą, tj. art. 107 i art. 108 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, pomoc publiczną stanowi pomoc, która:

• pochodzi ze środków państwowych, czyli z budżetu państwa,
• ma charakter selektywny, tj. organ publiczny dysponuje prawem do decydowania o przyznaniu  wnioskowanej pomocy, zatem uprzywilejowuje konkretnych przedsiębiorców,
• udzielana jest na warunkach korzystniejszych od rynkowych,
• prowadzi do zakłóceń konkurencji na rynku wspólnotowym.

W razie uznania, że wnioskowana ulga nie stanowi pomocy publicznej, organ podatkowy może rozpatrywać wniosek strony stosując przesłanki udzielenia ulg w spłacie zobowiązań podatkowych wymienione w art. 67a § 1 ustawy Ordynacja podatkowa.

Gdy udzielana ulga będzie stanowiła pomoc publiczną należy ustalić, o jaki rodzaj pomocy wymienionej w art. 67b § 1 pkt 2 lub 3 ustawy Ordynacja podatkowa strona się ubiega, a następnie ustalić czy wnioskowana pomoc jest dopuszczalna.

Komisja Europejska ma możliwość wydawania rozporządzeń, na podstawie których pewne kategorie pomocy są uznane za zgodne ze wspólnym rynkiem i w związku z tym nie wymagają wcześniejszej notyfikacji oraz uzyskania zgody Komisji.

Przypadki, w których zamiar udzielenia pomocy nie podlega obowiązkowi notyfikacji przez Komisję Europejską zostały wymienione w rozporządzeniu Rady WE Nr 2015/1588 z dnia 13 lipca 2015 r. Zgodnie z nim notyfikacji nie podlegają projekty objęte tzw. wyłączeniami grupowymi oraz pomoc de minimis.

Zasady udzielania pomocy de minimis określa bezpośrednio obowiązujące rozporządzenie Komisji UE nr 1407/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis.

Przepisy niniejszego rozporządzenia stanowią, że do celów reguł konkurencji określonych w Traktacie przedsiębiorstwem jest każda jednostka wykonująca działalność gospodarczą niezależnie od jej formy prawnej i sposobu finansowania. Wskazuje również, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że wszystkie podmioty, które są kontrolowane (prawnie lub de facto) przez ten sam podmiot, należy traktować jako jedno przedsiębiorstwo.

Kryteria dopuszczalności udzielenia pomocy de minimis określone ww. rozporządzeniem obejmują:

• wyłączenia sektorowe, tj. rodzaj prowadzonej działalności nie może podlegać wyłączeniu na mocy niniejszego rozporządzenia zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. a) – e);
• limit pomocy de minimis, tzn. łączna wartość pomocy de minimis dla beneficjenta nie może przekroczyć równowartości 200 tys. euro w okresie 3 lat podatkowych, a w przypadku podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą w sektorze transportu drogowego towarów – 100 tys. euro.

Przedsiębiorców ubiegających się o pomoc de minimis obowiązują pewne ograniczenia, tzn. pomocy de minimis nie można łączyć, w odniesieniu do tych samych kosztów kwalifikowanych, z pomocą o innym przeznaczeniu (np. pomocą regionalną), jeśli doprowadziłoby to do przekroczenia dopuszczalnej intensywności tej pomocy. Pomoc de minimis może być udzielana jedynie w formach przejrzystych, czyli takich, w stosunku do których możliwe jest wcześniejsze dokładne obliczenie ekwiwalentu dotacji brutto bez konieczności przeprowadzania oceny ryzyka.

Podstawą do udzielenia wnioskowanej przez stronę ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych w ramach pomocy de minimis jest jednak ustalenie istnienia ważnego interesu podatnika i/lub interesu publicznego, tj. wystąpienie przesłanek art. 67a § 1 ustawy Ordynacja podatkowa.

Pomoc de minimis nie jest pomocą automatyczną. Rozporządzenie Komisji UE Nr 1407/2013 zakreśla jedynie ramy dopuszczalności udzielenia przedsiębiorcy pomocy de minimis, co nie jest równoznaczne z jej udzieleniem w postępowaniu w sprawie zastosowania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych. Polski prawodawca w ustawie Ordynacja podatkowa wskazał bowiem na przesłanki materialno-prawne, których zaistnienie warunkuje udzielenie ulg w spłacie zobowiązań podatkowych.

Jednakże wystąpienie tych przesłanek nie gwarantuje otrzymania ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych. Ostateczna decyzja w tym zakresie podejmowana jest bowiem na zasadzie uznania administracyjnego i oznacza, że nawet w sytuacji wystąpienia szczególnych sytuacji wypełniających przesłanki ważnego interesu podatnika i/lub interesu publicznego organ podatkowy może, ale nie musi skorzystać z przysługującego mu prawa do zastosowania ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych, a zatem udzielenia pomocy publicznej.

Nadto naczelnik urzędu skarbowego występuje, jako podmiot udzielający pomocy publicznej w przypadku pomocy przysługującej z mocy prawa, po spełnieniu warunków określonych w przepisach podatkowych, w zakresie swojej właściwości miejscowej i rzeczowej.

Dotyczy to tzw. pomocy automatycznej, z której podmioty gospodarcze mogą korzystać m.in. na podstawie art. 38 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych - z tytułu ulgi podatkowej dla płatnika posiadającego status zakładu pracy chronionej, ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych – z tytułu zwolnienia z podatku dochodowego dochodów uzyskanych z działalności gospodarczej prowadzonej na terenie specjalnej strefy ekonomicznej przez osoby prawne lub osoby fizyczne, a także na podstawie art. 16k ust. 7 i 10 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz art. 22k ust. 7 i 10 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w przypadku zastosowania amortyzacji jednorazowej od wartości początkowej środków trwałych, z zastrzeżeniami ustawowymi, dla podatników rozpoczynających w roku podatkowym działalność gospodarczą.

Akty prawne:

• Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej wersja skonsolidowana (Dz. Urz. UE C 2012.326.47) z 26.10.2012 r. 
• Rozporządzenie Rady (UE) 2015/1588 z dnia 13.07.2015 r. w sprawie stosowanie art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do niektórych kategorii horyzontalnej pomocy państwa (t.j. Dz. Urz. EU. L. 2015.248.1)
• Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1407/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis (Dz. Urz. UE. L. 2013.352.1)
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2020 r. poz. 1325 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (Dz. U. z 2020 r. poz. 708 z późn. zm.)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 marca 2010r. w sprawie zakresu informacji przedstawianych przez podmiot ubiegający się o pomoc de minimis (Dz. U. z 2010 r. nr 53 poz. 311 z późn. zm.)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 marca 2007 r. w sprawie zaświadczeń o pomocy de minimis i pomocy de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie (Dz. U. z 2018 r. poz. 350)
• Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2021 r. poz. 162)
• Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1426 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1670 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1406 z późn. zm.)